Балалардағы есту бұзылыстарының диагностикасы: ПМПК сурдопедагогының жұмыс ерекшеліктері.

Балалардағы есту бұзылыстарының диагностикасы: ПМПК сурдопедагогының жұмыс ерекшеліктері.

Сурдопедагог-кохлеарлы импланттары бар балаларды оңалтуды жүргізетін саңырау және нашар еститін балаларды оқыту және тәрбиелеу жөніндегі педагог, маман. Балалардағы есту бұзылыстарының уақтылы және кешенді диагностикасы түзету-педагогикалық қолдаудың барабар бағытын таңдау үшін өте маңызды. Психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияның (ПМПК) қызметі шеңберінде баланың есту мәртебесін ескере отырып, оның есту қабылдауының, сөйлеуінің және коммуникативтік белсенділігінің даму деңгейін бағалайтын маман — сурдопедагог ерекше рөл атқарады. ПМПК сурдопедагогының жұмысы жоғары кәсіби құзыреттілікті, есту қабілетінің жоғалуы мен саңыраудың әртүрлі формаларының ерекшеліктерін білуді, сондай-ақ есту қабілетін педагогикалық диагностикалау әдістерін меңгеруді талап етеді. Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация (ПМПК) -бұл әртүрлі даму кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді тексеру, тәрбие мен оқыту мәселелерін шешу, олардың әлеуметтік және медициналық-педагогикалық көмегіне құқық беру бойынша халыққа көмек көрсету мақсатында құрылған мемлекеттік мекеме. Психологиялық-медициналық - педагогикалық консультациялар (ПМПК) қызметінің негізгі мазмұны психо-физикалық дамуында ауытқулары бар, оның ішінде есту қабілеті бұзылған балаларды анықтау, кешенді тексеру және оларға кеңес беру болып табылады. Өздеріңіз білетіндей, ПМПК мамандары балаларды арнайы білім беру ұйымдарына, оның ішінде есту қабілеті нашар және саңырау балаларға арналған мектептерге іріктеуді жүзеге асырады және оларға есту қабілеті нашар баланы белгілі бір білім беру ұйымына жіберу үшін белгілі медициналық айғақтар мен психологиялық-педагогикалық талаптар қойылады. Қазақстан Республикасының балалар емханалары мен басқа да алғашқы медициналық-санитариялық көмек мекемелері жағдайында жас балаларда психофизикалық дамудың бұзылуын жаппай скринингті (анықтауды) ұйымдастыру осы балаларды тереңдетілген кешенді тексеру және консультациялық көмек көрсету үшін психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияларға уақтылы анықтауға және жіберуге ықпал етуге тиіс. Осыған байланысты кеңес беру мамандары, ең алдымен, сурдопедагогқа нәрестелер мен ерте жастағы балаларды диагностикалық тексерудің әдістері мен әдістерін меңгеруі керекқауіпсіздік қаупі бар. Бұрын есту қабілетінің жоғалуын анықтау есту қабілеті бұзылған балаларды кешенді оңалту жүйесінің өзекті міндеттерінің бірі болып табылады.Есту қабілетінің бұзылуын ерте диагностикалау баланың қоғамға әлеуметтік бейімделуі тұрғысынан өте маңызды. Есту қабілетінің бұзылуының себептері. Балалардағы есту қабілетінің бұзылуының себептерінің арасында үш топ бар. Бірінші топқа есту аппараттарының құрылымында және тұқым қуалайтын есту қабілетінің жоғалуының дамуында өзгерістер тудыратын тұқым қуалайтын сипаттағы себептер мен факторлар жатады. Егер ата-ананың біреуінде есту қабілеті төмендесе, тұқым қуалайтын фактор маңызды болады, өйткені саңырау ата-анада саңырау баланың туылу ықтималдығы өте жоғары. Екінші топ ұрықтың есту мүшесіне эндо - немесе экзогендік әсер ету факторларынан тұрады (тұқым қуалайтын ауырлатылған Фон болмаған кезде), бұл туа біткен есту қабілетінің жоғалуын тудырады. Туа біткен есту қабілетінің жоғалуын тудыратын себептердің ішінде, ең алдымен, жүктіліктің бірінші жартысында, әсіресе алғашқы үш айда ананың жұқпалы аурулары ерекшеленеді.Есту мүшесіне ең үлкен қауіп-қызамық.Басқа инфекцияларға тұмау, скарлатина, қызылша, герпес, жұқпалы паротит, туберкулез, токсоплазмос жатады. Балалардағы туа біткен есту қабілетінің жоғалуының себебі жүктілік кезінде ананың жарақаты, ұрық пен ананың қанының резус-фактор немесе топтық тиістілігі бойынша үйлесімсіздігі болуы мүмкін, бұл жаңа туған нәрестелердің гемолитикалық ауруының дамуын тудырады, әсіресе алғашқы айларда. Үшінші топқа дені сау баланың есту мүшесіне оның даму кезеңдерінің бірінде әсер ететін және есту қабілетінің жоғалуына әкелетін факторлар жатады. Есту қабілетінің бұзылуының түрлері. Есту мүшесінің қандай құрылымдары мен байланысты функциялары бұзылғанына байланысты есту қабілетінің бұзылуының үш негізгі түрі бар:

 1. Өткізгіш есту қабілетінің жоғалуы Өткізгіш есту қабілетінің жоғалуы сыртқы немесе ортаңғы құлақтың ауруларынан туындайды, онда "құлаққап - ортаңғы құлақтың сүйектері-сопақша терезе мембранасы" дыбыс өткізгіш жүйесінің қозғалғыштығы бұзылады, бұл дыбыстың ішкі құлаққа еркін өтуіне жол бермейді.

2. Сенсорлық есту қабілетінің жоғалуы Бұл жағдайда есту жүйесінің бұзылуы дыбысты қабылдайтын құрылымдардың: кохлеяның есту рецепторларының(шаш жасушалары); есту нервінің; субкортикалық есту орталықтарының; кортикальды орталықтардың зақымдалуына байланысты. 3. Сенсорлық есту қабілетінің жоғалуы Сенсорлық есту қабілетінің жоғалуы және саңырау, ең алдымен, дыбыстық тербелістерді электрлік импульстарға және ішінара есту нервіне айналдыратын кохлеарлық рецепторлардың(сыртқы және ішкі шаш жасушалары) зақымдануынан туындайды.

 4. Аралас есту қабілетінің жоғалуы Аралас есту қабілетінің жоғалуы-бұл есту мүшесіндегі өткізгіштік және сенсоревральды бұзылулардың жиынтығы (есту мүшесінің дыбыс өткізгіш және дыбыс қабылдайтын аппараттарының зақымдалуы).

5. Ретрокохлеарлы есту қабілетінің бұзылуы Бұл кохлеяның артындағы есту жүйесінің зақымдануы, негізінен есту нервінің діңі аймағында. Сурдопедагогикалық Зерттеудің мақсаты-балалардың есту қабілетінің бұзылу дәрежесі мен сипатын, сөйлеу дамуының деңгейін зерттеу және түзету рабртасының барабар жағдайлары мен жолдарын анықтау. Сурдопедагогикалық зерттеудің міндеттері:

1. есту қабілетінің бұзылуын анықтау және дәрежесін анықтау есту қабілетінің төмендеуі сурдопедагогикалық әдістермен;

2. баланы есту қабілетін зерттеуге дайындау: дыбысқа шартты моторлық реакцияны дамыту;

3. сөйлеу емес және сөйлеу дыбыстарын қабылдау және ажырату қабілетін зерттеу; сөйлеу емес және сөйлеу дыбыстарын қабылдау шегін анықтау;

 4. есту анализінің процестерінің қалыптасуын анықтау (анықтау, ажырату, тану және т.б.).

5. баланың сөйлеу деңгейінің сипаттамасы;

6. есту протезінің тиімділігін бағалау;

7. есту аппаратын және кохлеарлық имплантты баптаудың барабарлығын бағалау;

8. түзету-дамыта оқытудың болжамы мен жолдарын анықтау;

9. ата-аналарға баланы оқыту және тәрбиелеу мәселелері бойынша кеңес беру.

Тексеруден бұрын маңызды сәт ата-аналармен әңгімелесу болып табылады, бұл мұғалімге баланы тексеру процесін сауатты құруға және қажетті әдістемені таңдауға мүмкіндік береді. Олар емтиханды дауысқа реакциядан бастайды-бұл 50-60 ДБ деңгейіндегі дыбыс, оған есту қабілеті қалыпты немесе сәл төмендеген баланың нақты индикативті реакциясы бар, 5-6 метр қашықтықтан, реакция болмаған кезде қашықтық азаяды. Егер дауысқа реакция болса, содан кейін тыныш сылдырмаққа реакция тексеріледі. Дауысқа реакция болмаған жағдайда, сықырлаған ойыншыққа(немесе құбырға), ал ол болмаған кезде-барабанға реакцияны тексеріңіз. Зерттеу барысында сурдопедагог атап өтеді: дыбыстарға реакцияның сипаты-еріксіз, индикативті, зейін реакциясы; реакция пайда болатын көзден максималды қашықтық; реакция жылдамдығы – тез немесе үлкен кідіріспен. Сурдопедагог қызметінің негізгі бағыты-есту қабілетінің бұзылуын диагностикалау. Сурдопедагог өз жұмысында балалардың есту қабілетін тексеру үшін бірнеше педагогикалық әдістерді қолданады. Есту қабілетін зерттеу әдістері зерттелушінің реакциясына байланысты шартты түрде объективті және субъективті болып бөлінеді:

1. Субъективті әдістер-дыбыстарға әртүрлі мінез-құлық (мотор) реакцияларын тіркеу.

2. Объективті әдістер-бұл есту қабілетін бағалау әдістері, онда есту жүйесінің әр түрлі бөлімдерінің дыбысқа физиологиялық реакциялары тіркеледі, бұл баланың тікелей сөйлеу есебінсіз және белсенді қатысуынсыз есту күйін көрсетеді. Зерттеудің сурдопедагогикалық әдістері субъективті болып табылады, онда шартсыз және шартты рефлекторлық әдістер ерекшеленеді. Балалардың есту қабілетін тексерудің педагогикалық әдістеріне мыналар жатады:

1. "Тау сынамалары" әдісі

2. "Дыбыстық ойыншықтар" әдісі

3. Сөйлеуді естуді зерттеу әдісі

4. Еркін дыбыс өрісіндегі аудиометрия.

Сурдопедагог баланың қоршаған ортаның дыбыстарын, сөйлеу сигналдарын қаншалықты ажырата алатындығын және оларды дұрыс түсіндіре алатындығын анықтау үшін есту қабілетін бағалаудың педагогикалық әдістерін қолданады.

* Дауыспен есту шегін анықтау – балаға әр түрлі көлемдегі сөздерді (сыбырлау, сөйлеу, қатты сөйлеу) қайталауға немесе жауап беруге шақырылатын әдіс.

* Дыбыстардың әртүрлі жиіліктері мен дыбыс деңгейін қабылдауды тексеру (сылдырмақ, музыкалық ойыншықтар, Шу заттары) – нәрестелер мен жас балалардағы есту қабілетін тексеру үшін қолданылады.

* Есту кемсітушілігін бағалау (фонематикалық есту) – бір дыбыспен ерекшеленетін жұп сөздердің көмегімен жүзеге асырылады (үй – том, өрім – ешкі). Бұл әдіс сөйлеуге әсер ететін есту қабілетінің бұзылуын анықтауда маңызды.

 * Шу кезінде сөйлеудің оқылуын қабылдауды зерттеу – баланың күрделі акустикалық жағдайларда сөйлеуді түсіну қабілетін бағалау үшін жүргізіледі, бұл әсіресе кохлеарлы импланттары мен есту аппараттары бар балалар үшін өте маңызды.

Сурдопедагог баланың жағдайының толық бейнесін алу үшін басқа мамандармен (логопедтер, психологтар, сурдологтар) өзара әрекеттесу жағдайында зерттеу жүргізеді. Есту және сөйлеу емтихандарының нәтижелерін кешенді талдау:

* есту тапшылығының сөйлеуді дамытуға және танымдық қабілеттерге әсер ету дәрежесін анықтаңыз;

* оңтайлы білім беру бағытын таңдау (арнайы мектеп, инклюзия, ресурстық сынып);

* есту қабілетін түзетудің техникалық құралдарын (есту аппараттары, кохлеарлық импланттар, ФМ-жүйелер)ұсыну;

* есту қабілеті мен сөйлеуді дамыту бойынша жеке ұсыныстар әзірлеу.

Сурдопедагог қорытындыны ресімдейді, оның ішінде:

* есту-сөйлеу даму деңгейі (қабылдау және сөйлеу деңгейлері бойынша),

 * есту өтемақысының түрі,

 * сөйлеу стратегиясы (ауызша/жест/аралас),

* сөйлеу және оқу дамуының болжамы,

* ұсыныстар: